Zofia Pelczarska ps. Ciotka – pierwsza kobieta stracona przez komunistyczny sąd wojskowy

Zofia Pelczarska urodziła się 16 czerwca 1897 r. w Dynowie. Po kończeniu Państwowego Wyższego Kursu Nauczycielskiego w Lublinie, pracowała w szkołach na terenie województwa Lubelskiego. Na początku okupacji ukryła szkolną bibliotekę oraz sztandar, należące do Szkoły Powszechnej nr 12, dzięki czemu przetrwały one wojnę.

W 1940 roku wstąpiła do ZWZ, by następnie być członkiem Armii Krajowej. Pełniła w niej funkcję referentki Wojskowej Służby Kobiet. Była jedną z pierwszych organizatorek tej służby w Lublinie.

Po ustaniu okupacji niemieckiej i po zajęciu Lublina przez Armię Czerwoną oraz rozpoczęciu funkcjonowania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego pozostała w podziemiu. Pomagała przy organizowaniu pomocy dla żołnierzy Armii Krajowej aresztowanych przez funkcjonariuszy Resortu Bezpieczeństwa Publicznego i sowieckich organów bezpieczeństwa.  Przygotowywała paczki dla więźniów, wypłacała zapomogi rodzinom aresztowanych.

Zofia Pelczarska została aresztowana 6 listopada 1944 roku w mieszkaniu przy ul. Sierocej w Lublinie przez kontrwywiad Armii Czerwonej “Smiersz”. Przewieziona do więzienia na Zamku Lubelskim, została osadzona w areszcie NKWD przy ulicy Chopina, została tam poddana brutalnemu śledztwu.

23 listopada Sowieci przekazali ją Resortowi Bezpieczeństwa Publicznego i osadzili ponownie w więzieniu na Zamku oraz poddali kolejnym przesłuchaniom. W protokole z zeznań odnotowano, że:

(…) uznaje tylko rząd polski emigracyjny Mikołajczyka, nie uznaje rządu PKWN i dyrektyw jego nie wykonuje.

8 grudnia 1944 r. po dwugodzinnej rozprawie, bez udziału prokuratora i obrońcy, wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego w Lublinie pod przewodnictwem ppor. Mariana Bartonia, Zofia Pelczarska została skazana na karę śmierci. Wyrok był ostateczny i nie podlegał apelacji. 17 grudnia 1944 r. gen. Karol Świerczewski, dowódca 2 Armii LWP zatwierdził wykonanie wyroku.

Zofia Pelczarska została rozstrzelana 18 grudnia 1944 roku, a jej zwłoki pochowano w zbiorowej mogile na cmentarzu przy ul. Unickiej. Była pierwszą kobietą-żołnierzem Armii Krajowej okręgu lubelskiego, którą rozstrzelano na podstawie wyroku sądowego w Polsce Ludowej, zwaną też pogardliwie Polską Lubelską.

Czterdzieści sześć lat później, na wniosek prokuratury, Sąd Najwyższy uznał, że Zofia Pelczarska ps. Ciotka zginęła niewinnie, a decyzja sądu z 1945 r. miała charakter polityczny.

Zofia Pelczarska – pierwsza kobieta skazana na śmierć i stracona z wyroku komunistycznego sądu wojskowego jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej.