Generał Władysław Sikorski

I Wojna Światowa

Po wybuchu I wojny światowej Władysław Sikorski został powołany do służby w armii austro-węgierskiej. Walczył w Legionach Polskich. Został szefem, istniejącego od 16 sierpnia 1914 roku, Departamentu Wojskowego w Naczelnym Komitecie Narodowym. Dwa lata później (1916 r) mianowany dowódcą 3 Pułku Piechoty Legionów a niedługo potem został szefem Departamentu Zaciągu do Polskiego Korpusu Posiłkowego.

Pozostał w służbie w Polskim Korpusie Posiłkowym (złożonym głównie z byłej II Brygady Legionów) po kryzysie przysięgowym. W roku 1918 II Brygada przeszła na rosyjską stronę frontu, gdzie połączyła się z II Korpusem Polskim generała Józefa Hallera. Wówczas został tymczasowo internowany przez władze austriackie, a po uwolnieniu przystąpił do organizowania polskich oddziałów wojskowych na terenie Galicji.

Od listopada 1918 roku służył w Wojsku Polskim. Uczestniczył w przejmowaniu od Austriaków twierdzy Przemyśl. Organizował także odsiecz dla Lwowa, o który toczyły się walki z nacjonalistami ukraińskimi.

Bitwa Warszawska 1920 r. i działania 5 Armii

Rankiem 14 sierpnia 18 DP częścią sił przeprawiła się przez Wkrę, reszta zajęła Mystkowo i Rzewin. W ten sposób wytworzyła lukę między 4. (atakującą Płock) a 15 Armią radziecką nacierającą na Wkrę. Doszło do ciężkich, nierozstrzygniętych walk, które po przeniesieniu na północ od Sochocina zakończyły się obejściem prawego skrzydła 15 Armii i polskim zwycięstwem. Jednocześnie 11 DS zadała duże straty Brygadzie Syberyjskiej i przedostała się za Wkrę, zajmując kilka modlińskich fortów.

W tym czasie gen. ppor. Sikorskiemu udało się rozeznać w planach i liczebności wojsk przeciwnika. Okazało się wtedy, że ok. 26000 jego żołnierzy toczy walkę nie z prawym skrzydłem przeciwnika, lecz ze środkiem zgrupowania liczącego ok. 75000 czerwonoarmistów usiłujących przejść Wisłę od zachodu i obejść Warszawę. Dodatkowo z powodu niepowodzeń 1 Armii (utrata Radzymina i 1. linii umocnień) Sikorski musiał na zagrożony obszar wysłać 9 DP i DO, które łącząc się z 144 pp odpierały ataki 16. armii. W tym czasie BS przesunięto w rejon Nowego Miasta. Trudna sytuacja żołnierzy powodowała zwątpienie i niesubordynację zwalczane ostrymi rozkazami (w szczególnych wypadkach dochodziło nawet do egzekucji).

15 sierpnia radzieckie 15. i 3. (bez 21 DS) armie uderzyły na linii Wkry (Borków-Sochocin), w wyniku czego Sikorski przesunął oddziały z zachodu w rejon walk. Doszło też do jednego z najważniejszych epizodów bitwy warszawskiej – 203 pułk ułanów zagonem opanował Ciechanów, główny punkt dowodzenia 4. armii, zajął kancelarię i radiostację, co miało znaczny wpływ na dalszą fazę bitwy. Wypad wciągnął też do walki 33 DS (15 Armii radzieckiej), co doprowadziło do zażartych walk i wyjścia wojsk polskich na linię kolejową Modlin-Mława.

Rankiem 16 sierpnia 18 DP, DO i BS uderzyły na zgrupowanie radzieckie w Nasielsku, mimo zagrożenia lewej flanki, bowiem 33 DS wciąż toczyła zacięte walki z częścią 18 Dywizji Piechoty (145 pp), a 1 pszwol odpierał atak 2 dywizji 4 Armii. Mimo tego ok. godz. 16 zdobyto Nasielsk. Bolszewicy rozpoczęli odwrót. Na zachodzie wciąż znajdowało się 6 dywizji 4. armii, w tym 3 KK.

Wieczorem 17 sierpnia po zaciętych walkach pod Winnicą zdobyto Pułtusk. Wiązało się to z natarciem Grupy Uderzeniowej znad Wieprza na tyły wroga i jego ogólnym odwrotem.

Nie oddaliło to niebezpieczeństwa, ponieważ gen. Tuchaczewski tego dnia wydał dyrektywę operacyjną nr 406 dotyczącą ataku 4. i 15. armii na pozycje wojsk Sikorskiego. Walki toczyły się głównie pod Pułtuskiem i Ciechanowem, a zakończyły się klęską formacji radzieckich. W tym czasie 5 Armia zajmowała pozycję Serock-Pułtusk-Gąsocin-Ojrzeń-Sochocin-Płońsk-Wyszogród.

18 sierpnia nadeszły nowe dyrektywy NDWP (nr 8875/III i 8885/III), reorganizujące armie na północnym teatrze działań i przydzielające nowe zadania.

Wówczas 5 Armia, uzupełniona dywizjami z 1 Armii, zajęła Maków Mazowiecki oraz ruszyła na Mławę, którą zajęła 21 sierpnia. Napotkała wtedy korpus Gaj-Chana, który przebijał się przez Konopki-Chorzele-Myszyniec-Kolno, rozproszył w Konopkach polskie zgrupowanie pancerne (pociągi pancerne i czołgi), wyciął 2 bataliony 18 Dywizji, ominął Grudusk, gdzie znajdowała się Dywizja Ochotnicza, pokonał 22 pp. 23 sierpnia w rejonie Chorzeli i Myszyńca, mimo ciężkich walk przebił się przez Brygadę Syberyjską, a to wszystko pod naciskiem Dywizji Jazdy płk Dreszera. Dopiero pod Kolnem, pod naporem całej 4 Armii polskiej, III KK musiał wycofać się za granicę niemiecką, podobnie jak 3 dywizje z 4 Armii, 2 z 15. i 1 z 3. Oznaczało to koniec bitwy warszawskiej. 5 Armia wykonała swoje zadanie, pomimo trzykrotnie silniejszego przeciwnika; po zakończeniu walk znacznie osłabioną rozwiązano, jej jednostki przekazano innym armiom, głównie 3 Armii, której dowódcą został gen. ppor. Sikorski.

(…) Jestem dumny, że dowodziłem oficerami, którzy dzieląc wszelki trud z żołnierzem, potrafili, jak sam widziałem, prowadzić boso pułk do ataku; lżej ranni uciekali ze szpitala na wiadomość, iż oddziały ich w ciężkich znalazły się walkach; którzy po odniesieniu śmiertelnej rany prosili w odpowiedzi na moje zapytanie o ostatnie zlecenie o opiekę nad rannymi szeregowcami ich oddziałów. Dumny jestem, że pod memi rozkazami służyli szeregowi, którzy na chwilę przed śmiercią pytali o wieści z pola bitwy, a na wiadomość o polskiem zwycięstwie konali z uśmiechem na ustach. (…)

Z rozkazu nr 1805/II gen. Sikorskiego z 28 sierpnia 1920 roku

W lutym 1921 roku otrzymał awans na generała dywizji.

Dwudziestolecie międzywojenne

Od 1 kwietnia 1921 roku generał Władysław Sikorski został wyznaczony na stanowiska szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, a jego odmienna wizja organizacji wojska doprowadziły wówczas do konfliktu z marszałkiem Józefem Piłsudskim.

Po zamordowaniu prezydenta Gabriela Narutowicza (16 grudnia 1922 roku), został powołany na stanowisko premiera i ministra spraw wewnętrznych. Jednak 26 maja 1923 roku generał Władysław Sikorski został zdymisjonowany ze stanowiska premiera ze względu na to, że próby przeprowadzenia reform gospodarczych hamujących hiperinflację nie powiodły się chociaż udało się uspokoić sytuację polityczną po zamachu. Od lutego 1924 roku był ministrem spraw wojskowych w rządzie Władysława Grabskiego.

Od 1925 do 1928 roku był dowódcą Okręgu Korpusu we Lwowie. Podczas zamachu majowego Władysław Sikorski opowiedział się po stronie rządu.

Po roku 1928 Władysław Sikorski nie otrzymał żadnej funkcji ze względu na konflikt z marszałkiem Józefem Piłsudskim. Pozostawał w dyspozycji Ministra Spraw Wojskowych do roku 1939. W tym czasie napisał kilka książek dotyczących sztuki wojennej i stosunków międzynarodowych państwa polskiego. W jednej ze swych książek pt. „Przyszła wojna – jej możliwości i charakter oraz związane z nimi zagadnienia obrony kraju” wydanej w 1934 roku zawarł przewidywania i analizy, których celność zostały potwierdzone przez ogólnoświatowy konflikt zbrojny, który wybuchł 5 lat później.

Kto by zatem, prowokując wojnę przy istniejących współcześnie antagonizmach narodowych, politycznych, ekonomicznych i socjalnych sądził, że zdoła ją zamknąć w dowolnych, a przewidzianych przez siebie z góry granicach, ten byłby w szalonym błędzie. Przyszła wojna narodów, szczególnie gdyby do niej doszło w Europie, rozwinęłaby się prawdopodobnie w nowy, lecz daleko groźniejszy jak przed dwudziestu laty, kataklizm ogólnoświatowy.

Wraz z Ignacym Paderewskim, Wincentym Witosem i Józefem Hallerem, był w 1936 roku sygnatariuszem antysanacyjnego Frontu Morges. Zawiązane w szwajcarskiej miejscowości Morges, w której mieszkał Ignacy Paderewski. Było to polityczne porozumienie działaczy stronnictw centrowych powołane w celu walki z dyktaturą sanacyjną i prowadzoną przez nią polityką zagraniczną. Zamierzali powołać Ignacego Paderewskiego na stanowisko prezydenta, a Wincentego Witosa na stanowisko premiera. Żądali przywrócenia demokracji i zacieśnienia współpracy z Francją. Emigracyjny charakter Frontu uniemożliwiał jednak zdobycie większego poparcia w społeczeństwie, ale jego działalność doprowadziła do powstania w 1937 Stronnictwa Pracy z połączenia Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji (PSChD), Narodowej Partii Robotniczej (NPR) i Związku Hallerczyków.

II Wojna Światowa

W sierpniu 1939 roku generał Władysław Sikorski zwracał się do marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego o przydział do czynnej służby wojskowej, ale jego prośby pozostały bez odpowiedzi. We wrześniu 1939 roku przedostał się do Francji, gdzie rozpoczął tworzenie polskiego wojska na uchodźstwie.

30 września 1939 roku mianowany premierem za aprobatą rządów Francji i Wielkiej Brytanii, a 7 listopada tego samego roku został również Naczelnym Wodzem i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.

Rząd Władysława Sikorskiego został uznany przez Francję, Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone, a także większość innych państw. Składał się z przedstawicieli głównych przedwojennych partii politycznych, przy niewielkiej przewadze stronnictw antysanacyjnych.

Pod dowództwem generała Władysława Sikorskiego odtworzono we Francji armię polską. Po upadku Francji, rząd generała Władysława Sikorskiego i Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie przeniosły się do Wielkiej Brytanii.

Zwolennicy sanacji skupieni wokół prezydenta Władysława Raczkiewicza wielokrotnie usiłowali odzyskać decydującą rolę w obozie władzy i obalić rząd Władysława Sikorskiego.

Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej (operacja Barbarossa, 22 czerwca 1941 roku), pod naciskiem rządu brytyjskiego, a wobec sprzeciwu znacznej części polityków polskich (głównie sanacyjnych), Władysław Sikorski nawiązał stosunki dyplomatyczne ze Związkiem Radzieckim. 30 lipca 1941 roku nastąpiło podpisanie tzw. układu Sikorski-Majski, co umożliwiło powstanie armii polskiej w Związku Radzieckim oraz poprawiło sytuację setek tysięcy Polaków znajdujących się w radzieckich łagrach.

Stosunki pomiędzy rządem generała Sikorskiego a Związkiem Radzieckim zaostrzały się z biegiem czasu generując liczne napięcia. Rządowi polskiemu zależało na nienaruszalności przedwojennej granicy polsko-radzieckiej, natomiast Związek Radziecki planował jej przesunięcie na zachód, do tzw. linii Curzona. Wielka Brytania i USA chciały jak najlepszych stosunków ze Związkiem Radzieckim i w tym celu gotowe były poświęcić Polskę.

Kiedy 13 kwietnia 1943 roku Niemcy ogłosiły znalezienie zwłok 4 tys polskich oficerów zamordowanych przez NKWDG generał Sikorski zażądał śledztwa Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, co zostało uznane przez rząd radziecki za współpracę z III Rzeszą i 26 kwietnia zerwał on stosunki dyplomatyczne z Polską.

Śmierć generała

4 lipca 1943 roku o godzinie 23:07, (jakieś 16 sekund po starcie z lotniska na Gibraltarze) generał Władysław Sikorski zginął w katastrofie lotniczej. Samolot C- 87 Liberator wodował na morzu i wkrótce zatonął. Wraz z nim zginęła jego córka Zofia Leśniowska, której ciała nigdy nie odnaleziono oraz osiem innych osób. Według oficjalnych ustaleń, katastrofa nastąpiła z przyczyn technicznych.

Okoliczności jego śmierci są jednak do dzisiaj niejasne a część dokumentów mogących rzucić światło na katastrofę pozostaje utajnionych przez Wielką Brytanię. Kwestia przyczyny katastrofy pozostaje zatem przedmiotem kontrowersji. Nasuwają się myśli o możliwości przeprowadzenia zaplanowanego zamachu i to przez naszych sojuszników. Taka jest jedna z hipotez a patrząc jak alianci potraktowali Polskę na koniec II Wojny Światowej oddając nas w ręce Stalina nie jest wcale taka nieprawdopodobna.

Instytut Pamięci Narodowej przeprowadził własne śledztwo w tej sprawie. Przeprowadzono w związku z nim ekshumacje ciał Sikorskiego oraz gen. Tadeusza Klimeckiego, płk Andrzeja Mareckiego i por. Józefa Ponikiewskiego. W grudniu 2013 IPN umorzył śledztwo w tej sprawie stwierdzając, że dowody nie pozwalają ani wykluczyć ani potwierdzić tezy o zamachu.

Natomiast jednym z badaczy opowiadającym się za tezą o zamachu jest dziennikarz Dariusz Baliszewski. Według niego Sikorski i jego współpracownicy zostali zamordowani jeszcze przed lotem w rezydencji gubernatora, a katastrofa była mistyfikacją w celu ukrycia zabójstwa. Baliszewski wskazuje, że za zabójstwem stali niechętni Sikorskiemu Polacy z ppor. Ludwikiem Łubieńskim (szefem polskiej misji wojskowej na Gibraltarze) i Brytyjczycy. Natomiast córka Sikorskiego została uprowadzona przez Sowietów za wiedzą strony brytyjskiej.

Bez względu na przyczynę…

Śmierć generała Władysława Sikorskiego spowodowała osłabienie naszej pozycji w obozie aliantów (jego następcom brakowało bowiem porównywalnego autorytetu na arenie międzynarodowej) co ułatwiło Stalinowi prowadzenie polityki konsekwentnie zmierzającej do międzynarodowej izolacji Polski.