Przywróćmy testament polityczny Ambasadora Arthura Bliss Lane’a

14 listopada 2019 r. w Hotelu Polonia, odbyło się pośmiertne odznaczenie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej Pierwszego Ambasadora Stanów Zjednoczonych w Polsce, w latach 1944-47, Arthura Bliss Lane’a.

Niestety, z przykrością stwierdzam, że jak na tak ważną postać przyjaciela Polski i Polaków, ceremonia miała mało wyszukaną formę, brak odpowiedniej oprawy medialnej, a przede wszystkim niższą, niż by się można spodziewać, klasę samego odznaczenia państwowego.

Dzieje Polski w czasie II wojny światowej i tuż po niej, w wielu aspektach, wciąż pozostają nieznane i my mamy obowiązek przywrócić tą pamięć światu. Niesamowita postać i heroiczna praca Ambasadora Lane’a pokazuje, którą drogą powinniśmy się udać.

Artur Bliss Lane był ambasadorem nadzwyczajnym a zarazem pełnomocnikiem Stanów Zjednoczonych w latach 1944-1947. Najpierw pełnią swoją funkcję przy Rządzie Polskim na uchodźstwie w Londynie, a następnie od lipca 1945 r.  już w Warszawie.

Podczas pełnienia swojej misji dyplomatycznej w Polsce, w dniu 24 lutego 1947 r., po sfałszowanych wyborach, Ambasador Lane dokonuje rzeczy niesłychanej, podaje się do dymisji w proteście wobec przejęcia władzy w Polsce przez fasadowy rząd zainstalowany przez reżim sowiecki. Następnie, po powrocie do Stanów Zjednoczonych rezygnuje z kariery dyplomatycznej i poświęca rok pracy na przekazanie prawdy oraz analizy politycznej tych wydarzeń. Analizy, dodam, wyprzedzającej swoją epokę, i wskazującej na niewybaczalne błędy własnego rządu w ramach zbyt łagodnej polityki wobec Sowietów.

W książce z 1948 r. Widzialem Polskę zdradzoną. Przesłanie Ambasadora do Narodu Amerykańskiego Arthur B. Lane, jako ekspert i zarazem bezpośredni świadek historii, przedstawia, raport w sprawie złamania przez Aliantów sojuszu z Polską. Skutkowało to wepchnięciem jej pod jarzmo totalitaryzmu sowieckiego, a ujmując to słowami samego Ambasadora, jako:

bezpośrednie świadectwo na temat kolejnych kroków w formowaniu marionetkowego państwa policyjnego

Arthur Bliss Lane

Ambasador w surowy sposób ocenił zdradę Polski przez Aliantów, która w jego mniemaniu stanowiła pogwałcenie międzynarodowego porządku prawnego, a przede wszystkim dawała przyzwolenie na szerzenie się nowego zagrożenia czyli rozprzestrzenianiu się komunizmu, z którym wolny świat będzie zmagał się, jak pokazuje historia i najświeższe wydarzenia, do dziś. Ambasador pisze:

Egzekucja tej polityki, jakkolwiek nieludzka w jej metodach, idzie dalej niż tylko supresja demokracji w Europie Wschodniej. Inherentną dla polityki dyktatorów, jak Stalin i Hitler, pozostaje dominacja nad światem, wypełniana poprzez podboje krajów Europy, jednego po drugim, aż nadejdzie kolej Stanów Zjednoczonych.

Arthur Bliss Lane

A wszystko to, kiedy świat nazywa Stalina Wujaszkiem Joe…

Ambasador pisze dalej:

Abstrahując od wagi kwestii polskiej dla Narodu Amerykańskiego, na skutek strategicznego położenia geopolitycznego Polski w Europie i faktu, że miliony Amerykańskich obywateli posiada polskie pochodzenie – los Polski jest dramatycznie istotny dla świata, ze względu na podobieństwo do losu dzielonego już przez takie kraje jak Albania, Bułgaria, Węgry, Rumunia, Jugosławia (…) i Czechosłowacja.
(…) Dlatego Stany Zjednoczone mają żywotny interes w śledzeniu losów Polski i calej Europy. Nie możemy przymykać oczu na imperializm komunistyczny bez narażenia własnej egzystencji

Arthur Bliss Lane

Autor cytując Charlesa Rozmarka – prezesa Kongresu Polonii Amerykańskiej w latach 1944-1968 – w pełni zgodził się ze stwierdzeniem, że:

Decyzja Wielkiej Trójki  przekazująca Sowietom terytorium na wschód od Linii Curzona, była bezpośrednim zaprzeczeniu wszystkich zobowiązań Karty Atlantyckiej. Co stanowiło niepowetowany cios dla wolności. (…) Znaczyło to reafirmację Paktu Ribbetropp-Mołotov, który oddawał Sowietom połowę Polski i całość Liwy , Łotwy i Estonii.

Charles Rozmark

Zatem w pełni słusznym wydaje się być stwierdzenie, że świadectwo Ambasadora Lane jest przenikliwym historycznie i wielce pro-polskim, wystąpieniem osoby sprawującej tak wysoką rangę na arenie międzynarodowej.

W 1949 roku, wbrew stawianiu dużych przeszkód przez ówczesne władze, Ambasador Lane zakłada w Nowym Jorku Amerykański Komitet dla Zbadania Zbrodni Katyńskiej i obejmuje jego kierownictwo. Wśród członków komisji znajdują się m.in. Allan W. Dulles, John Epstein, gen. William J. Donovan i Charles Rozmark. Dokonania Komitetu w zakresie kompletowania dokumentacji oraz zapoznawania amerykańskiej opinii publicznej z tematyką okazały się wielkim sukcesem. Lane wstawił się za powołaniem w 1951 roku tzw. Komisji Maddena, której raport końcowy, po raz pierwszy na forum międzynarodowym,  przypisywał winę za Zbrodnię Katyńską Sowietom klasyfikując ją jako jedną z najbardziej barbarzyńskich zbrodni w historii i chciał powołania międzynarodowego trybunału sprawiedliwości dla jej osądzenia.

Rozległa korespondencja z tego okresu, wykłady, wywiady radiowe, a nawet telewizyjne pozostawione przez Ambasadora Lane’a, wzbudzają najwyższy szacunek. Widzę w nim amerykańskiego Patriotę, wspaniałego dyplomatę i prawnika, dla którego sprawa Polski była na tyle ważna iż widząc stanowisko swojego rządu zrezygnował ze swojej funkcji, jednocześnie
bronił z pasją także amerykańskiego interesu narodowego. Upływ czasu nie zatarł nic z niezwykłych dokonań, Jego hartu ducha i wielkości charakteru Ambasadora. Stworzył nowy most przyjaźni polsko-amerykańskiej, na wspólnym fundamencie, jakim jest umiłowanie wolności, które inspirowało również polskich bohaterów Rewolucji Amerykańskiej w XVIII wieku.

Zasługi Ambasadora Lane’a w obronie spraw polskich na arenie międzynarodowej, jest wręcz nieoceniona. Był On naszym głosem, kiedy Polacy byliśmy go pozbawieni. Tym bardziej, że książka Widziałem Polskę zdradzoną, ciągle stanowią klucz do odsłonięcia prawdy o naszej tragicznej przeszłości.

Nawet dziś, kiedy nie milkną kolejne ataki na Polskę, a zwłaszcza te haniebne próby zafałszowania historii II wojny światowej, głos Artura Bliss Lane’a pomaga zachować nam godność i prawdę.