Zobrazować ducha narodu

Obecnie trwa w Muzeum Narodowym w Warszawie wystawa „Polska. Siła obrazu„, na której obejrzeć można dzieła samych najznakomitszych polskich malarzy. Obrazy pokazane publiczności były wystawione od 25 września 2019 – 20 stycznia 2020 w filii Musée du Louvre-Lens na wystawie zatytuowanej: Pologne 1840–1918. Peindre l’âme d’une nation (Polska 1840-1918. Zobrazować ducha narodu).

Bardziej mi się podoba francuska nazwa tej wystawy „Zobrazować ducha narodu”, bo z przedstawionych dzieł wyłania się obraz naszego walczącego o wolność narodu. Aczkolwiek tytuł: „Polska. Siła obrazu” też pokazuje, jak duże oddziaływanie na na nas sztuka, szczególnie ta Polska i patriotyczna.

Jednym z najbardziej poruszających na wystawie są rysunki Artura Grottgera Polonia. Jest to cykl 9 obrazków, który pokazuje chronologicznie, zastygniętą w bezruchu tragedię. Najpierw prześladowań, przygotowań i samego Powstania Styczniowego. Sam Grottger przyjechał do Lwowa aby walczyć w powstaniu, jednak przyjaciele powstrzymali go, gdyż był bardzo słabego zdrowia a ponadto jedynym żywicielem rodziny. Niemniej pomagał Polakom walczącym w powstaniu, za co został wydalony z Wiednia. Jego brat Jarosław, za udział w powstaniu został zesłany na Syberię.

I jak wspomniałam, Artur Grottger nie brał udziału w Powstaniu Styczniowym, stworzył cykl czarno-białych rysunków, które stały się najbardziej charakterystyczną i dającą sławę część twórczości. Należą do nich:

• Warszawa I, 1861, Błogosławieństwo, Lud w kościele, Chłop i szlachta, Żydzi warszawscy, Pierwsza ofiara, Wdowa, Zamknięcie kościołów
• Warszawa II, 1862, Lud na cmentarzu, Chłop i szlachta, Plac Zamkowy, Wdowa, Zamknięcie kościołów, Więzienie księdza, Sybir
• Polonia, 1863, Karta tytułowa, Branka, Kucie kos, Bitwa, Schronisko, Obrona dworu, Po odejściu wroga, Żałobne wieści, Na pobojowisku
• Lithuania, 1864–1866, Puszcza, Znak, Przysięga, Bój, Duch, Widzenie
• Wojna, 1866-1867, Pójdź ze mną przez padół płaczu, Kometa, Losowanie rekrutów, Pożegnanie, Pożoga, Głód, Zdrada i kara, Ludzie czy szakale?, Już tylko nędza, Świętokradztwo, Ludzkości, rodzie Kaina

1. Strona tytułowa przedstawia Obraz symboliczny Polski – Alegoria zniewolonej Polski, wyzwalanej z kajdan przez młodzieńca we frygijskiej czapce (symbol wolności), patrzącej w przyszłość (dwaj młodzieńcy);
2. Branka– Pobór w nocy– Przedstawia przymusową brankę do carskiego wojska zarządzoną przez Aleksandra Wielopolskiego w nocy z 14 na 15 stycznia 1863 w Warszawie. Branka, która miała zapobiec wybuchowi powstania, w rzeczywistości je przyspieszyła. Pobór miał objąć około 12 tys. Polaków podejrzanych o działalność konspiracyjną i udział w przygotowaniach do powstania. Przymusowy werbunek do armii carskiej udał się tylko częściowo, ponieważ informacji o planowanej brance nie zdołano utrzymać w tajemnicy. Część spiskowców umieszczonych na listach 12 stycznia uciekła z miejsca zamieszkania i pomimo ostrej zimy ukryła się w lasach. Przywódcy powstania nie chcieli biernie czekać, aż poborowi zostaną wyłapani przez wojsko i policję i zdecydowali się w nocy z 22 na 23 stycznia na rozpoczęcie powstania;
3. Kucie kos– Przedstawia kucie kos bojowych przeznaczonych dla powstańczych oddziałów kosynierów. W tle dwóch uzbrojonych w pistolety powstańców w rogatywkach z naszytymi biało-czerwonymi kokardami w narodowych barwach trzymających w dłoniach drzewce do kos, którzy czekają, aby osadzić na nich ostrza.Na rysunku przedstawione jest wnętrze, istniejącej do dziś, kuźni w Igołomi. Jednostki kosynierów wzięły udział w wielu bitwach i potyczkach powstania styczniowego, m.in. ok. 1000 z nich walczyło w zwycięskiej dla Polaków bitwie pod Węgrowem. Kosynierzy polscy odznaczyli się także m.in. w bitwie pod Grochowiskami, bitwie pod Panasówką i innych;
4. Bitwa – Przedstawia jedną z około 2500 bitew i potyczek, do których doszło w latach 1863–1865 w czasie trwania powstania styczniowego. Pomimo ostatecznej klęski powstania wiele z nich zakończyło się zwycięstwem Polaków;
5. Schronisko – Przedstawia starego Żyda ostrzegającego ukrywających się we wsi powstańców przed armią carską;
6. Obrona dworu – Przedstawia obronę szlacheckiego dworu przed żołnierzami rosyjskimi;
7. Po odejściu wroga – Przedstawia zniszczenia szlacheckiego dworu dokonane przez Rosjan;
8. Żałobne wieści – Przedstawia żałobę rodziny, która dowiaduje się o śmierci powstańca;
9. Karton przedstawia rozpaczającą kobietę, której mąż wyprowadzany jest w więzach podczas nocnego aresztowania.