Bolesław Roja: generał – politykier wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku

Bolesław Roja urodził się 4 kwietnia 1876 roku w Bryńcach Zagórnych. Był synem Józefa, gospodarza-leśnika, i Marii z rodziny Trzcińskich. Jego żoną była Helena z Niedźwiedzkich, z którą miał czworo dzieci: Jana (ur. 1906), Zofię (ur. 1908), Krystynę (ur. 1912) i Bolesława (ur. 1916).

Wczesne lata młodości i okres I Wojny Światowej

Ukończył szkołę kadetów w Wiedniu, gdzie został mianowany w 1899 podporucznikiem, służył w 36 Pułku Obrony Krajowej w Kołomyi. Jednak ze względu na zły stan zdrowia został przeniesiony do rezerwy w 1905. Współpracował z wywiadem austro-węgierskim. Działał także w tajnym ruchu niepodległościowym na obszarze Galicji. Pracował jako urzędnik kancelaryjny w Krakowie studiując tam, prawo i medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich, w których był bliskim współpracownikiem Józefa Piłsudskiego. Po bitwie pod Jastkowem w 1915, w której Roja był dowódcą 4 pułku piechoty, doszło między nim a Piłsudskim do ostrej wymiany zdań. Piłsudski ocenił, że działania ppłka Roi cechowała zbytnia brawura. Z kolei Roja zarzucał Piłsudskiemu i dowódcy walczącego na jego prawym skrzydle 7 pułku piechoty mjrowi Mieczysławowi Ryś-Trojanowskiemu opieszałość w ataku, co powodowało, że kompanie „czwartaków” ( tak nazywano żołnierzy 4 pułku piechoty) narażone były na flankowy ogień wojsk rosyjskich.

Po kryzysie przysięgowym Roja odszedł z Legionów do wojska austriackiego. Po kilkumiesięcznym pobycie w Grazu wrócił do Krakowa, gdzie brał udział w działaniach niepodległościowych. 1 listopada 1918 z rozkazu Polskiej Komisji Likwidacyjnej objął Komendę Wojskową na obszarze Galicji od polnego zbrojmistrza Siegmunda von Benigni in Müldenberg. Dekretem z 1 listopada 1918 Rada Regencyjna Królestwa Polskiego postanowiła „w uznaniu patriotycznego, dzielnego i odpowiadającego wojskowym interesom polskim zachowania się mianować brygadiera Roję Bolesława generałem brygady Wojsk Polskich i dowódcą brygady w Krakowie”. Stopień ten zatwierdził w krótkim czasie Naczelny Wódz PSZ – Piłsudski.

Wojna polsko-bolszewicka

Od stycznia do sierpnia 1919 dowodził 2 Dywizją Piechoty Legionów oraz grupą operacyjną na Froncie Litewsko-Białoruskim. 8 sierpnia 1919 dokonał zajęcia Mińska Litewskiego. W sierpniu 1919 przeszedł na stanowisko dowódcy Okręgu Generalnego „Kielce”, a w marcu 1920 dowódcy Okręgu Generalnego „Pomorze”, gdzie powołał najpierw Radę Pomorską (towarzystwo mające na celu ochronę polskości Pomorza Gdańskiego ), a następnie Straż (gwardię obywatelską), przekształconą rozporządzeniem Naczelnika Państwa 19 lipca 1920 w Zachodnią Straż Obywatelską, do której zgłosiło się 10 tys. osób.

1 stycznia 1920 Józef Piłsudski, jako Naczelny Wódz, mianował Roja członkiem Kapituły tymczasowej orderu „Virtuti Militari” i nadał Krzyż Srebrny tego orderu.

W sierpniu 1920 Roja dowodził przez krótki czas grupą operacyjną (tzw. nadnarwiańską) na Froncie Północnym (2-6 VIII), a następnie 2 Armią. W początku sierpnia 1920 zaproponował zamknięcie się w Ostrołęce w celu urządzenia tam Rosjanom Zbaraża, krytykując w meldunkach Sztab Generalny za stawianie mu zadań niemożliwych do wykonania. W późniejszym okresie sceptycznie odnosił się do szans zwycięstwa Polski w wojnie z bolszewikami, miał własne wizje polityczne i wojskowe, i z tego powodu nazywany był czerwonym generałem. W swoich odezwach do żołnierzy Okręgu Generalnego „Pomorze” oskarżał Rosjan o sprzeniewierzenie się idei komunistycznej. W lipcu 1920 podejrzewano go o zamiar ogłoszenia niepodległości Pomorza, gdyby wojna zakończyła się niepowodzeniem, a reszta kraju dostałaby się pod kontrolę bolszewików, a w początku sierpnia 1920 zaproponował Witosowi usunięcie Piłsudskiego jako wojskowego ignoranta, ogłoszenie powstania opartego o hasła bolszewickie rządu ludowo-robotniczego z Witosem jako premierem i Roją jako dowódcą sił zbrojnych. Witos oferty tej nie przyjął, natomiast o sprawie poinformował przełożonych generała. W efekcie, ze względu na politykowanie i sianie defetyzmu, Roja jeszcze w sierpniu 1920 został zdjęty przez Piłsudskiego z dowództwa. 20 września 1920 „na własną prośbę zwolniony został z dowództwa Grupy Pomorskiej i przeniesiony do Rezerwy Armii”. Z dn. 1 października 1922 został przeniesiony w stan spoczynku.

Działalność polityczna

W późniejszym okresie odnosił się krytycznie do rządów Piłsudskiego i sanacji. W 1928 został wybrany do Sejmu RP z ramienia radykalnej partii ludowej – Stronnictwa Chłopskiego i pełnił funkcję wiceprzewodniczącego parlamentarnej Komisji Wojskowej. W grudniu 1929 złożył mandat poselski. W sierpniu 1930 skrytykował Piłsudskiego w liście otwartym, wystosowanym z okazji zjazdu legionistów – list ów został skonfiskowany przez cenzurę. Próba wystąpienia na jednym z kolejnych zjazdów legionistów w 1937 w Krakowie zakończyła się internowaniem generała na oddziale psychiatrycznym szpitala wojskowego na polecenie ministra spraw wojskowych gen. Tadeusza Kasprzyckiego. Po zjednoczeniu ruchu ludowego w 1931 sprzyjał Stronnictwu Ludowemu, nie wstąpił jednak do tej partii. W czasie Nadzwyczajnego Kongresu Stronnictwa Ludowego mającego miejsce w 1937 w Warszawie, sygnalizował niesprawiedliwość społeczną dotykająca chłopów, mówiąc między innymi:

(…) Chłopi, walcząc w legionach o niepodległość, walczyli zarazem o sprawiedliwość społeczną i jej nie otrzymali (…).
Ja sam, dziś, jako żołnierz, chciałbym jechać i przywieść do kraju Witosa, aby dokonał poprawy stosunków.

Bolesław Roja

Okupacja niemiecka

W chwili wybuchu II wojny światowej chorował, później włączył się w podziemną działalność Polskiego Czerwonego Krzyża. W marcu 1940 został aresztowany przez Niemców. Więziony najpierw na Pawiaku, na początku maja tego samego roku trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie wkrótce został zamordowany.

Bolesław Roja został pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie.